XX yüzillik fars poeziyasını, bütövlükdÉ™ Ä°ran É™dÉ™biyyatını yeni mÉ™rhÉ™lÉ™yÉ™, uca zirvÉ™yÉ™ qaldırmış Şəhriyar yaradıcılığı TürkiyÉ™, Ön vÉ™ Orta Asiya, Pakistan, Æx8ffqanıstan, Hindistan, Qafqaz vÉ™ b. ölkÉ™lÉ™rdÉ™ É™dÉ™bi prosesÉ™, onun inkiÅŸafına, hÉ™min ölkÉ™lÉ™rin milli É™dÉ™biyyatlarına ciddi tÉ™sir edib, milyonlarla insan, ÅŸeir hÉ™vÉ™skarları, oxucular onun ÅŸeir bulağından su içiblÉ™r, ruhÉ™n, mÉ™nÉ™n qidalanıblar, zövq alıblar, bÉ™dii tÉ™fÉ™kkürlÉ™rini zÉ™nginləşdiriblÉ™r. Şəhriyar poeziyası onlara ÅŸeiri daha da sevdirib, bu oxucular onun poetik peykinin orbitinÉ™ düşərÉ™k É™dÉ™bi bir ÅŸeir günəşinÉ™ baÄŸlanıblar.
“MÉ™hÉ™mmÉ™dhüseyn Şəhriyar poeziyası XX É™sr Ä°ran É™dÉ™biyyatının inkiÅŸaf xüsusiyyÉ™tlÉ™ri ilÉ™ sıx surÉ™tdÉ™ baÄŸlı olmuÅŸ, klassik irsin yaradıcı ÅŸÉ™kildÉ™ mÉ™nimsÉ™nilmÉ™si ilÉ™ yanaşı, çaÄŸdaÅŸ É™dÉ™bi proseslÉ™ qarşılıqlı É™laqÉ™ vÉ™ tÉ™sir zÉ™minindÉ™ formalaÅŸdırılır. HÉ™yatının bütün mÉ™rhÉ™lÉ™lÉ™rindÉ™ tÉ™rki-dünyalıq vÉ™ guÅŸÉ™niÅŸinlik illÉ™ri yaÅŸamasına, É™ski tÉ™birlÉ™ desÉ™k “sufiməşrÉ™b vÉ™ dÉ™rviÅŸmÉ™abâ€x9d olmasına baxmayaraq, Şəhriyar Ä°ran É™dÉ™biyyatında, xüsusÉ™n poeziyada baÅŸ verÉ™n hadisÉ™ vÉ™ dÉ™yiÅŸiklÉ™ri yaxından izlÉ™nmiÅŸ, zÉ™ruri mÉ™qamlarda vÉ™ É™n mühüm mÉ™sÉ™lÉ™lÉ™r barÉ™dÉ™ sÉ™mimi ÅŸÉ™kildÉ™ mövqeyini bildirmiÅŸ, sözünü söylÉ™miÅŸdir. Odur ki, ÅŸairin yaradıcılığının É™dÉ™bi-tarixi É™hÉ™miyyÉ™ti vÉ™ müəyyÉ™n mÉ™nada müstÉ™sna É™hÉ™miyyÉ™ti mÉ™hz bu kontekstdÉ™ anlaşıla vÉ™ qiymÉ™tlÉ™ndirilÉ™ bilÉ™râ€x9d (1,5).
MÉ™hÉ™mmÉ™dhüseyn Şəhriyar 1906-cı ildÉ™ TÉ™brizin BaÄŸmeÅŸÉ™ bölgÉ™sindÉ™, dövrünün tanınmış hüquqşünası Hacı MiraÄŸa XoÅŸginabinin ailÉ™sindÉ™ dünyaya göz açıb. Hacı MiraÄŸa ÅŸeiri, musiqini çox sevirmiÅŸ. MÉ™hÉ™mmÉ™dhüseynin anası KövkÉ™b xanım folklordan, klassik poeziyamızdan, xüsusilÉ™ Seyid Æx8fzimdÉ™n bÉ™zi nümunÉ™lÉ™ri oÄŸlu üçün mütÉ™madi qiraÉ™t edÉ™rmiÅŸ.
Şəhriyar Təbrizdə orta təhsil alıb Tehran Universitetinin tibb fakültəsini bitirir. Elə o vaxtlar da artıq istedadı özünü göstərir, tez bir zamanda şair kimi tanınır və sevilməyə başlayır.xa0
Dünya ədəbiyyatının klassikləri, poeziya korifeyləri Hafiz və Füzuli ilə müqayisə oluna bilən sevgi şeirləri, fəlsəfi-hikmətamiz qəsidələr, lirik poemalar yazmaqla İran ədəbiyyatının ən yüksək zirvəsinə ucalır. Şəhriyar klassik şeirin bütün janr, növ və şəkillərində qələmini sınamış, fars və Azərbaycan ədəbiyyatını yüksək məzmunlu qəzəl, qəsidə, məsnəvi, dübeyti, qitə və rübailərlə zənginləşdirmişdir.xa0
“Şəhriyarın Ä°ran É™dÉ™biyyatında, Ä°ran mühitindÉ™, o cümlÉ™dÉ™n É™traf ölkÉ™lÉ™rdÉ™ geniÅŸ mÉ™nada qÉ™bul olunması bilavasitÉ™ ÅŸairin dilÉ™ yaradıcı yanaÅŸması vÉ™ AzÉ™rbaycan “Laylayâ€x9d dilinin iÅŸlÉ™nmÉ™ imkanlarını geniÅŸlÉ™nmÉ™sindÉ™ göstÉ™rdiyi xidmÉ™tlÉ™rdÉ™n irÉ™li gÉ™lirdi:
Nə tək İranda mənim qülqülə salmış qələmim,
Bax ki, Türkiyədə, Qafqazda nə qovğa elədim.
Yeni yaradıcı nÉ™slin yaranmasında Şəhriyarın yuxarıda söylÉ™nilÉ™n xidmÉ™tlÉ™rinin, fÉ™aliyyÉ™tinin az rolu olmamışdır. YÉ™ni É™dÉ™biyyatşünasların “Türkün Hafiziâ€x9d adlandırdıqları M.Şəhriyar elÉ™ öz yaÅŸadığı dövrdÉ™ neçə-neçə sÉ™nÉ™t fÉ™dailÉ™rinin yetiÅŸmÉ™sindÉ™ misilsiz rol oynadıâ€x9d (2,95)
Akademik Ä°sa HÉ™bibbÉ™ylinin sözlÉ™rilÉ™ desÉ™k, “qüdrÉ™tli söz ustadı M.Şəhriyarın ölmÉ™z irsi ümumÉ™n dünya mÉ™dÉ™niyyÉ™ti vÉ™ É™dÉ™biyyatı xÉ™zinÉ™sinin nadir incisidirâ€x9d.(3) Ä°ranın, Şərqin alimlÉ™ri, AzÉ™rbaycan ÅŸÉ™rqşünasları sübut edirlÉ™r ki, Şəhriyar müasir farsdilli ÅŸeirin kuliminasiya zirvÉ™sini fÉ™th etmiÅŸ nÉ™hÉ™ng söz ustadıdır. Onun ÅŸeirlÉ™ri dünyanın bir çox dillÉ™rinÉ™ tÉ™rcümÉ™ edilib, insanların ruhunu oxÅŸayıb. Bu gün yer üzündÉ™ az insan tapılar ki, Şəhriyar poeziyasından xÉ™bÉ™rsiz olsun, onun ÅŸeirlÉ™rini sevmÉ™sin. Şəhriyar Ä°ran vÉ™ AzÉ™rbaycan poeziyasının É™n nÉ™hÉ™ng simalarından biri, qüdrÉ™tli söz ustadı, dünya É™dÉ™biyyatının korifeylÉ™rindÉ™n biridir.xa0
“Şəhriyarın hÉ™m fars, hÉ™m dÉ™ Türk dilindÉ™ yazdığı É™sÉ™rlÉ™r, ÅŸairin bütövlükdÉ™ yaradıcılığı sanki É™srarÉ™ngiz bir dÉ™ryadı, bu dÉ™ryaya baÅŸ vuranda isÉ™ çıxmaq mümkünsüz olur, çünki çox dÉ™rindi, intÉ™hasızdı... MÉ™n bu dÉ™ryadan kiçicik damlalar götürmÉ™yÉ™ cÉ™hd elÉ™dim, farsca yazdığı É™sÉ™rlÉ™rinin sÉ™nÉ™tkarlıq xüsusiyyÉ™tlÉ™rinÉ™, qismÉ™n dÉ™ olsa nÉ™zÉ™r saldım. Açığı, ÅŸairin farsca yazdığı É™sÉ™rlÉ™r sÉ™nÉ™tkarlıq mÉ™ziyyÉ™tlÉ™ri baxımından daha mükÉ™mmÉ™l, kamil vÉ™ rÉ™ngarÉ™ngdir... Onlardakı poetik simmetriya, dil vÉ™ üslub gözÉ™lliyi, mÉ™na dÉ™rinliyi, mÉ™zmun dolÄŸunluÄŸu heyrÉ™t doÄŸurur. Buna görÉ™ dÉ™ Şəhriyarın sÉ™nÉ™t dünyası hÉ™lÉ™ neçə-neçə kitabın, tÉ™dqiqatın, neçə-neçə bÉ™dii É™sÉ™rin işığına bÉ™rq vuracaqdırâ€x9d.(4,291)
Şəhriyarın TürkcÉ™ yazdığı É™sÉ™rlÉ™r barÉ™dÉ™ gÉ™tirdiyim sitatlardan da göründüyü kimi geniÅŸ vÉ™ É™traflı tÉ™dqiq olunsa da, farsca yazdığı poetik nümunÉ™lÉ™r QuzeydÉ™ fundamental araÅŸdırılmamışdır. MÉ™rhum É™dÉ™biyyatşünas Sabir Æx8fhmÉ™dov xa0“Şəhriyar fars É™dÉ™biyyatşünaslığındaâ€x9d adlı monoqrafiyasında bu mÉ™sÉ™lÉ™yÉ™ yüksÉ™k toxunmuÅŸdu. Çox tÉ™qdirÉ™layiqdir ki, Şəhriyarın fars ÅŸeirindÉ™ sÉ™nÉ™tkarlığı, Ä°ran É™dÉ™bi mühiti ilÉ™ baÄŸlı mövqeyinÉ™ dair É™dÉ™biyyatşünas MÉ™siaÄŸa MÉ™hÉ™mmÉ™dinin xüsusi araÅŸdırmaları var.xa0
Æx8fslindÉ™ Şəhriyarın farsca yazdığı É™sÉ™rlÉ™ri tÉ™hlil-tÉ™dqiq etmÉ™klÉ™ bizim tarixi mövqeyimiz, milli etnoqrafik tarixi, fikir dünyamız haqqında bilgilÉ™r É™ldÉ™ etmÉ™k olar. Bu bizim birbaÅŸa filoloq-ÅŸÉ™rqşünas alimlÉ™rimizin öhdÉ™sinÉ™ düşən vÉ™zifÉ™lÉ™rdÉ™n biridir. YÉ™ni kiçik mÉ™qalÉ™lÉ™r ÅŸÉ™klindÉ™ yox, monoqrafik sÉ™pkidÉ™ bu mövzuların incÉ™lÉ™nmÉ™sinÉ™ ehtiyac var. Bu aspektdÉ™ tÉ™dqiqatlar aparılsa Şəhriyar fenomeninin yeni qatları üzrÉ™ çıxa bilÉ™r. “Şəhriyarın dÉ™rin ruhi qatları daha çox farsca yazdığı ÅŸeirlÉ™rilÉ™ baÄŸlıdır. Bunun iki sÉ™bÉ™bi var. Birincisi Şəhriyarın düşüncÉ™ vÉ™ nÉ™sr dili farsca idi, ikincisi farsca yazdığı ÅŸeirlÉ™rinin hÉ™cminin müqayisÉ™dÉ™ daha çox olmasıdırâ€x9d.(5)
Bütün farsca yazdığı qəzəlləri və ümumiyyətlə bütün əsərləri irfani özəllik, bədii-poetik gözəllik daşıyan Şəhriyar milli mənsubiyyətindən asılı olmayaraq İranın milli şairi, İran Azərbaycanında – Təbrizdə dünyaya göz açmış böyük Türk xa0şairidir.xa0
* * *
Şəhriyar bir görücüymüş deyərdik. Onun bioqrafiyası öz şeirlərində həkk olunub. Onun memuarları da yaradıcılığında poetik şəkildə əks olunub.xa0
O, uşaq vaxtı iki yuxu görür; birinci yuxusunda görür ki, 13 yaşında Təbrizdən Tehrana gedir, yolun ortasında – dağın zirvəsində böyük bir təbil çalır. Elə gur çalır ki, ildırım səsinə bənzəyir. Özü bu təbilin səsindən dəhşətə gəlir və bu səsə oyanır. Bu yuxunu onun gələcək şöhrəti kimi yazmaq olar. Dağ başına çıxan şair sənətdə ən uca nöqtəni fəth edir və sənətinin şöhrəti ildırım kimi dünyaya yayılır, cahana səs salır.xa0
Ä°kinci yuxunu 19 yaşında görür. Yuxuda görür ki, BehcÉ™tabadın hovuzunda öz məşuqÉ™si ilÉ™ üzür, birdÉ™n sevgilisi suyun dibinÉ™ gedir. MÉ™hÉ™mmÉ™dhüseyn onun ardınca suyun dibinÉ™ baÅŸ vurur, nÉ™ qÉ™dÉ™r axtarır onu tapa bilmir. O, suyun dibindÉ™ bir lÉ™l-gövhÉ™r daşı götürür. Bu daÅŸ günəş kimi işıq saçır. Æx8ftrafdan ona deyirlÉ™r ki, o – gecÉ™ çırağının gövhÉ™rini tapıb. YÉ™ni farsca “qouhÉ™ri-ÅŸÉ™bi-çeraÄŸâ€x9d. Bu yuxu da onun məşhurluÄŸuna aid yozula bilÉ™r. (6)
Şəhriyar çox məharətlə, bədii qiraətlə şeir söylərmiş. Çox həssas, hissiyyatlı, səxavətli insan imiş. Özünə aid olan əşyaları həvəslə kimin xoşu gəlsə hədiyyə edərmiş. Çox kinsiz, ürəyi təmiz, saf adammış. Onu sevməyənlərə də kini yox imiş. O qədər xəyala dalarmış ki, nahar və şam yeməyini unudarmış.xa0
Tək qalmağı da sevərmiş Şəhriyar. Bəzi vaxtlar heç kəslə təmasda olmaq istəməzmiş, qapını bağlayıb heç kəsi içəri buraxmazmış. Öz xəyalları ilə təkbətək qalarmış. O qədər hissiyyata qapılarmış ki, özünü dərk etməzmiş. O, müqəddəs ruhlara etiqad göstərərmiş.
Ustad ÅŸair nÉ™ yazsa tÉ™bi gÉ™lÉ™ndÉ™ yazarmış. BÉ™zÉ™n aylarla bir beyt yaza bilmÉ™yÉ™n ÅŸair, bÉ™zÉ™n bir gecÉ™dÉ™ böyük bir É™sÉ™r qÉ™lÉ™mÉ™ alarmış. Onun farsca yazdığı É™n böyük É™sÉ™ri 400 beytdÉ™n ibarÉ™t olan “TÉ™xti-CÉ™mÅŸidâ€x9ddir (CÉ™mÅŸidin taxtı). xa0Bu böyük É™sÉ™ri 2-3 günÉ™ yazıbmış.
شب، زتشييع غروب خورشيد
باز مي‌گشت به تخت جمشيد...
... قصر داراست اجاق خورشيد
نام او شهره به تخت جمشيد
xa0(Gecə günəşi yola saldıqdan sonra yenidən Təxti-Cəmşidə qayıtdı. Daranın qəsri günəşin ocağıdır, Təxti-Cəmşid adı ilə şöhrət tapmışdır) xa0
* * *
Şəhriyar vÉ™tÉ™npÉ™rvÉ™r, Allaha baÄŸlı, dindar bir ÅŸÉ™xsiyyÉ™t olub. Onun “Minacatâ€x9d, “MÉ™hÉ™bbÉ™t dÉ™rsiâ€x9d, “Æx8fbÉ™diyyÉ™t, himmÉ™t vÉ™ eÅŸq qanadıâ€x9d, “Tovhidâ€x9d, “Æx8fliâ€x9d vÉ™ s. ÅŸeir vÉ™ qÉ™zÉ™llÉ™ri dini mövzuda yazılmış yüksÉ™k bÉ™dii-poetik xa0nümunÉ™lÉ™rdir.
علی ای همای رØxadمت تو Ú†Ù‡ آیتی خدا را
Ú©Ù‡ به ماسوا Ùx81کندی همه سایه هما را.
دل اگر خداشناسی همه در رخ علی بین
به علی شناختم من به خدا قسم خدا را.
به خدا Ú©Ù‡ در دو عالم اثر از Ùx81نا نماند
Ú†Ùˆ علی گرÙx81ته باشد سر چشمه بقا را.
مگر ای سØxadاب رØxadمت تو بباری ارنه دوزخ
به شرار قهر سوزد همه جان ماسوا را.
برو ای گدای مسکین در خانه علی زن
که نگین پادشاهی دهد از کرم گدا را.
بجز از علی که گوید به پسر که قاتل من
چو اسیر تست اکنون به اسیر کن مدارا.
بجز از علی که آرد پسری ابوالعجائب
که علم کند به عالم شهدای کربلا را.
چو به دوست عهد بندد ز میان پاکبازان
Ú†Ùˆ علی Ú©Ù‡ میتواند Ú©Ù‡ بسر برد ÙˆÙx81ا را.
نه خدا توانمش خواند نه بشر توانمش Ú¯Ùx81ت
متØxadیرم Ú†Ù‡ نامم شه ملک لاÙx81تی را.
بدو چشم خون Ùx81شانم هله ای نسیم رØxadمت
که ز کوی او غباری به من آر توتیا را.
به امید آن که شاید برسد به خاک پایت
چه پیامها سپردم همه سوز دل صبا را.
چو تویی قضای گردان به دعای مستمندان
Ú©Ù‡ ز جان ما بگردان ره Ø¢Ùx81ت قضا را.
چه زنم چونای هردم ز نوای شوق او دم
که لسان غیب خوشتر بنوازد این نوا را.
"همه شب در این امیدم Ú©Ù‡ نسیم صبØxadگاهی
به پیام آشنائی بنوازد آشنا را"
ز نوای مرغ یا ØxadÙ‚ بشنو Ú©Ù‡ در دل شب
غم دل به دوست Ú¯Ùx81تن Ú†Ù‡ خوشست شهریارا.
xa0
(Æx8fli, ey hümayi-rÉ™hmÉ™t, É™lÉ™m eylÉ™yÉ™n Xudanı,
O hüma ki, sayəsində edər hifz masəvanı.
Könül, istÉ™sÉ™n Xudanı bilÉ™sÉ™n, Æx8flini yad et,
Tanıdım Æx8flini, vallah, tanıdım o dÉ™m Xudanı.
İki dünyada fənadan bir əsər belə tapılmaz,
Æx8fgÉ™r öz É™linÉ™ alsa Æx8fli çeÅŸmeyi-bÉ™qanı.
Su çilə doyunca rəhmət buludu ki, bu cəhənnəm,
Qəzəb atəşində yoxsa külə döndərər cahanı.
Gedib, ey yazıq dilÉ™nçi, qapısını döy Æx8flinin
Ki, üzük verib şah eylər kərəmilə hər gədanı.
Æx8flidÉ™n savayı kimdÉ™n hÉ™lÉ™ bir uÅŸaq doÄŸulmuÅŸ
Ki, tanıtdıra cahanda şühədayi-Kərbəlanı.
Edər əhdi dosta qurban verə var-yoxunu dostlar,
FÉ™qÉ™t hansı dost Æx8fli tÉ™k edÉ™r É™hdinÉ™ vÉ™fanı.
Deyə bilmərəm Xudadır, bəşər ad verəm xətadır,
Çağırım nÉ™ adla bilmÉ™m, ÅŸÉ™hi-mülki-“lafÉ™taâ€x9dnı.
Qan axır iki gözümdən, tələs, ey nəsimi-rəhmət,
Onun astanından al, gəl mənə xaki-tutiyanı.
O ümidlə ki, ayağın tozunu ziyarət etsin,
Qapına ürək sözümlə yola salmışam səbanı.
SÉ™n Æx8fli, qÉ™zasovansan, bizi dinlÉ™, binÉ™vayıq,
Uzaq eylə canımızdan kərəminlə hər qəzanı.
Onun eşqi ilə ney tək necə mən gəlim fəğanə
Ki, lisani-qeybi xoşdur edə vird bu nəvanı:
“Gecə sübhətək ümidim bunadır səhər nəsimi,
VerÉ™ aÅŸina hÉ™yamı, edÉ™ ÅŸad aÅŸinanıâ€x9d.
Qulaq as gecÉ™ o “Ya HÉ™qqâ€x9d quÅŸuna ki, Şəhriyara,
Biləsən nə xoşdur açmaq gecə dosta macəranı)
xa0
Şəhriyarın həyatında ən acı xatirə anasının ölümü idisə, ən şirin xatirəsi qızı Şəhrizadla bağlı olub. Şəhrizadın 5 yaşı olanda Şəhriyarın Şimali Azərbaycanda Fikrət Sadığın tərcüməsində məşhur olan Azərbaycan şeirini farsca Təbriz ləhcəsində atası üçün əzbərdən söyləyir. Şəhriyar sevincdən göz yaşlarını saxlaya bilmir, onun sevincinin həddi hüdudu olmur.xa0
* * *
Şəhriyarın É™sl adı Seyid MÉ™hÉ™mmÉ™d Hüseyn BehcÉ™t TÉ™brizidir. O, É™vvÉ™llÉ™r ÅŸeirlÉ™rini xa0“BehcÉ™tâ€x9d-tÉ™xÉ™llıüsü ilÉ™ yazarmış, sonralar xa0“Şəhriyarâ€x9d É™dÉ™bi tÉ™xÉ™llüsü ilÉ™ yaradıcılığı davam etdirmiÅŸdir. O bu tÉ™xÉ™llüsü Hafizin “Divanâ€x9dına xa0taleyi üçün fala baxarkÉ™n oradan götürmüşdür. Hafizin “ona verdiyi tÉ™xÉ™llüsâ€x9d Şəhriyara düşərli oldu vÉ™ böyük şöhrÉ™t tapdı.xa0
Şəhriyarın poeziyasını tÉ™hlil süzgÉ™cindÉ™n keçirÉ™rkÉ™n onun farsca divanının xa0“MüqÉ™ddimÉ™â€x9dsindÉ™ki bir elmi-nÉ™zÉ™ri, É™dÉ™bi fikri AzÉ™rbaycan oxucularının da nÉ™zÉ™rinÉ™ çatdırmaq istÉ™rdim.
Bu günə qədər İran poeziyasında, yəni mənzum ədəbiyyatda bir çox şeir nümunələri, üslublar olmuşdur və bu gün də var. Türk, fars, hind, İraq şeir üslub və nümunələri, əruz, heca, sərbəst şeirləri əxz edən və yaradıcılığında ustalıqla bədii cəhətdən təcəssüm etdirən yeganə şair Şəhriyar olmuşdur. Fikrimizi əsaslandırmaq üçün adlarını çəkdiyimiz üslub və nümunələr haqqında lakonik, qısa terminlərin izahı xarakterli məlumatları nəzərinizə yetirək:
1. Türküstan üslubu: Dastan şeirləri üçün münasibdir. Məsələn: saraylar, əmirlər və ordular üçün ruh yüksəkliyi, cəngavərlərin qəhrəmanlıq tərzi.xa0
Şübhəsiz, bir sıra sözlər, istilahlar və cümlələrin bağlılığının orijinal yeri var və onları anlamaq üçün Xorasan şairlərinin əsərlərini mütaliə etməklə əmələ gəlmir və eyni zamanda şeirlərdə zəriflik, lətafətli sözləri bu üslubda ifadə etmək olmur. xa0
2. Æx8fraq – yÉ™ni Ä°raq üslubu. ElmÉ™ vÉ™ eÅŸqÉ™ aid olan ÅŸeirlÉ™rdir. Ä°sti xa0vÉ™ yumÅŸaq, arifanÉ™ vÉ™ gizli, müəmmalı ruhdur. Bu É™sÉ™rlÉ™rdÉ™ sözlÉ™ri seçmÉ™k – yÉ™ni gÉ™rÉ™k lÉ™tif vÉ™ É™nÉ™nÉ™vi alınma sözlÉ™ri istifadÉ™ etmÉ™k lazımdır. Ä°sfahan, Ä°raq, Åžiraz vÉ™ AzÉ™rbaycan sözlÉ™rindÉ™n istifadÉ™ etmÉ™k.
3. ÇaÄŸdaÅŸ üslub – Avropalılar bu üsluba yeni klassik, yÉ™ni “neoklassik üslubâ€x9d deyirlÉ™r. Bu isÉ™ hÉ™min haqqında danışdığımız o iki – Türküstan vÉ™ Ä°raq üslublarıdır ki, zamanın rÉ™ngini özünÉ™ götürmüş vÉ™ dövrana, zamana uyÄŸun olaraq dÉ™yiÅŸir, adaptasiya olunur.xa0
Bu üslub milli É™dÉ™biyyatımızda XIX É™srdÉ™ Seyid Æx8fzimlÉ™, XX yüzilliyin É™vvÉ™llÉ™rindÉ™ xa0“Molla NÉ™srÉ™ddinâ€x9d jurnalında - Molla NÉ™srÉ™ddinçi ÅŸairlÉ™rdÉ™, xüsusilÉ™ SabirdÉ™ öz É™ksini tapmışdır.xa0
Ä°ran É™dÉ™biyyatşünaslarının fikrincÉ™, “Yeni Ä°raqâ€x9d üslubu mÉ™rhum Dehxodanın qitÉ™lÉ™rindÉ™, mÉ™rhum VÉ™hid DÉ™stgirdinin É™sÉ™rlÉ™rindÉ™, Åžeydanın tÉ™snif vÉ™ qÉ™zÉ™llÉ™rindÉ™ bÉ™dii tÉ™cÉ™ssümünü tapmışdır. Ä°ranın É™dÉ™biyyat nÉ™zÉ™riyyəçilÉ™ri “Yeni türküstanâ€x9d üslubu barÉ™dÉ™ yazırlar ki, bu üslub MÉ™likəşşüəra Baharın qÉ™sidÉ™lÉ™rindÉ™, elÉ™cÉ™ dÉ™ görkÉ™mli É™dib M.C.PiÅŸÉ™vÉ™rinin bÉ™zi É™sÉ™rlÉ™rindÉ™ öz É™ksini tapıb.xa0
Bu üslub bu günə qədər müasir xa0şairlərin klassik mahiyyət daşıyan poetik nümunələrinin əskəriyyətində istifadə olunub.xa0
SadÉ™ üslub. Ä°ranlı alimlÉ™rin fikrincÉ™ bu üslubda yazanlar çalışırlar ki, sadÉ™ xalqın, É™halinin iÅŸlÉ™tdiyi adi ümumiÅŸlÉ™k sözlÉ™rdÉ™n istifadÉ™ etsinlÉ™r. Bu üslub – bÉ™zÉ™n yeni üslubda çox yaxınlaşır. BÉ™zÉ™n bu üslubları fÉ™rqlÉ™ndirmÉ™k çətinlik xa0yaradır. xa0Bu üslubda nÉ™zm É™sÉ™rlÉ™ri xa0yazmaq xa0Ä°rÉ™c CÉ™lalülmÉ™malikÉ™ qismÉ™t olub. Onun iki ÅŸah É™sÉ™ri – “ArifanÉ™â€x9d vÉ™ “ZöhrÉ™ vÉ™ MÉ™nuçöhrâ€x9d hÉ™lÉ™ dÉ™ misilsiz sÉ™nÉ™t nümunÉ™lÉ™ri hesab olunur.xa0
Ä°ran É™dÉ™biyyatşünasları dörd mükÉ™mmÉ™l poetik mÉ™ktÉ™bi qeyd edirlÉ™r. Birincisi Nizami vÉ™ ya AzÉ™rbaycan mÉ™ktÉ™bi. Qeyd edirlÉ™r ki, bu üslub mÉ™cundur (mÉ™cun-yÉ™ni bal qarışığı ilÉ™ düzÉ™lÉ™n dÉ™rman- V.Æx8f). Daha sonra iranlı alimlÉ™r qeyd edirlÉ™r ki, fars ÅŸeiri üç böyük leytmotiv istiqamÉ™tdÉ™ - Türküstan, AzÉ™rbaycan vÉ™ Ä°raq üslublarında inkiÅŸaf etmiÅŸdir.
Fars dilindÉ™ yazıb yaratmış dahi AzÉ™rbaycan ÅŸairi Nizami Türk-AzÉ™rbaycan ruhu, üslubu, AzÉ™rbaycan ÅŸeirinin mÉ™nÉ™vi É™nÉ™nÉ™lÉ™ri ilÉ™ yaratdığı “XÉ™msÉ™â€x9dsilÉ™ AzÉ™rbaycanın adını, farsların ÅŸeir dilini zÉ™nginləşdirÉ™rÉ™k uca zirvÉ™lÉ™rÉ™ qaldırmışdır. Bu fikri öz poeziyasında bütün üslublardan mÉ™harÉ™tlÉ™ istifadÉ™ edÉ™n, bütün klassik vÉ™ çaÄŸdaÅŸ ÅŸeir mÉ™nbÉ™lÉ™rindÉ™n bÉ™hrÉ™lÉ™nÉ™n ustad Şəhriyara da ÅŸamil etmÉ™k olar. Şəhriyar XX yüzilliyin Nizamisidir – deyÉ™rdim.xa0
Hind mÉ™ktÉ™bi. Şəhriyar “Divanâ€x9dının(6) müqÉ™ddimÉ™lÉ™rindÉ™ki iranlı AzÉ™rbaycan alimlÉ™rinÉ™ istinad edÉ™rÉ™k qeyd edir ki, hinddilli fars ÅŸairlÉ™ri vÉ™ ya Ä°ran ÅŸairlÉ™ri Hindistan sakinlÉ™ridir. Ehtimala görÉ™ hind mÉ™ktÉ™bi öz kökünü AzÉ™rbaycan ÅŸeir mÉ™ktÉ™bindÉ™n götürmüşdü. xa0Saib TÉ™brizi vÉ™ baÅŸqaları bu qÉ™bildÉ™ndir. Son É™srdÉ™ ustad ÅžadrÉ™van öz dövrünün É™dÉ™bi vÉ™ ictimai ÅŸÉ™xsiyyÉ™tlÉ™rindÉ™n olmuÅŸdur.
Yerli mÉ™ktÉ™blÉ™r. Ä°ranın yerli lÉ™hcÉ™lÉ™ri – Xorasan, Gilan, AzÉ™rbaycan, Kürdüstan, Loristan, fars, Kirman vÉ™ s. Bu xalqların, bölgÉ™lÉ™rin hÉ™r birinin öz É™dÉ™biyyatları var. HÉ™r bir Ä°ran xalqının öz folkloru, musiqisi, poeziyası onların layiqli É™dÉ™bi-mÉ™dÉ™ni xÉ™zinÉ™lÉ™ridir. Lakin çox təəssüflÉ™ qeyd xa0etmÉ™k lazımdır ki, bu xalqların É™dÉ™biyyatı É™dÉ™bi istiqlal qazana bilmiÅŸ Ä°ran É™dÉ™biyyatında farsdilli çox qüdrÉ™tli AzÉ™rbaycan ÅŸairlÉ™ri olmuÅŸdur: MirzÉ™ Æx8fbdülhüseyn Xazin, Hacı Rza SÉ™rraf, Raci, HÉ™kim LÉ™li, AbbasÉ™li MÉ™zhÉ™r, Bahar Åžirvani vÉ™ b.xa0
Bu məktəbdə istifadə olunan terminlər, ifadələr, beynəlxalq terminlər fars ədəbiyyatına da keçmişdir. Qismən də olsa Şəhriyar poeziyasında da Qərb ifadələrinə rast gəlmək mümkündür.xa0
VaxtilÉ™ Şəhriyarın É™sÉ™rlÉ™ri pÉ™rakÉ™ndÉ™ çap olunmuÅŸdu. Son dövrlÉ™r 50-ci dÉ™fÉ™ tÉ™krar nəşr olunan, É™vvÉ™llÉ™r 3 cilddÉ™, indi isÉ™ 2 cilddÉ™ “Divanâ€x9dında qÉ™zÉ™llÉ™r, qÉ™sidÉ™lÉ™r, rübailÉ™r onu É™bÉ™di olaraq uca zirvÉ™yÉ™ yüksÉ™ltmiÅŸdir.xa0
Şəhriyarın ilk kitabı hicri-şəmsi tarixi ilə 1309-cu ildə çap olunub. Məlikəşşüəra Bahar bu kitabın müqəddiməsində yazırdı: “Şəhriyar böyük və füsünkar bir şairdir. Şəhriyar böyük şeir ustadlarından biridir. Şəhriyar İranın ən hünərli və ən böyük müasir şairidir və yeganə həssas şairdir. Şəhriyar təkcə İranın fəxri deyil, bəlkə Şərqin fəxridir.
Bəzilərinə bu təriflər mübaliğəli görünürdü. Həqiqətən etiraf etmək lazımdır ki, 24 yaşlı cavan bir şairi bu qədər tərifləmək mübaliğə görünə bilərdi. Lakin Şəhriyarın heyrətamiz poeziyası bu tərifi öz ünvanına çatdırdı.xa0
“MÉ™hÉ™mmÉ™dhüseyn Şəhriyar AzÉ™rbaycan vÉ™ Ä°ran poeziyasının É™n nÉ™hÉ™ng simalarından biri, qüdrÉ™tli söz ustadı, XX É™sr AzÉ™rbaycan vÉ™ fars É™dÉ™biyyatının iftixarıdır. Åžairin poeziyası dövrün ictimai, siyasi, fÉ™lsÉ™fi vÉ™ É™dÉ™bi görüşlÉ™rinin canlı aynasıdır. Onun ölmÉ™z irsi É™bÉ™didir, nÉ™inki Şərq, dünya mÉ™dÉ™niyyÉ™ti vÉ™ É™dÉ™biyyatı xÉ™zinÉ™sinin nadir incisidir. Ecazkar poeziyası ilÉ™ ürÉ™klÉ™ri fÉ™th etmiÅŸ, kütlÉ™lÉ™rin sonsuz mÉ™hÉ™bbÉ™tini qazanmışdır. Onun ÅŸeirlÉ™ri dildÉ™n-dilÉ™ düşmüş, bir çox dillÉ™rÉ™ tÉ™rcümÉ™ olunmuÅŸ, insanların ruhunu oxÅŸamışdır. Bu gün ölkÉ™mizdÉ™ çətin elÉ™ bir insan tapıla ki, Şəhriyar poeziyasının vurÄŸunu olmasın, onun ÅŸeir nümunÉ™lÉ™rini bilmÉ™sinâ€x9d(7,3)
Ulu Şəhriyarın yaradıcılığı istÉ™r Ä°randa, istÉ™rsÉ™ dÉ™ AzÉ™rbaycanda daim tÉ™dqiqatçıların diqqÉ™t mÉ™rkÉ™zindÉ™ olub. Æx8f.Atəş, Q.Beqdeli, xa0H.Billuri, Böyük NikÉ™ndiÅŸ, Æx8flimÉ™mmÉ™d Æx8fbülfÉ™zl, CÉ™mÅŸid Æx8flizadÉ™, HÉ™mid MÉ™mmÉ™dzadÉ™, KÉ™rim Məşrutəçi SönmÉ™z, Ä°sa HÉ™bibbÉ™yli, Teymur Æx8fhmÉ™dov, HÉ™sÉ™nÉ™li MÉ™hÉ™mmÉ™di, Æx8fhmÉ™d Kaviyanpur, GövhÉ™r BaxÅŸÉ™liyeva, Ä°slam QÉ™ribli, E. Quliyev, MÉ™siaÄŸa MÉ™hÉ™mmÉ™di, N.Æx8flizadÉ™, MühÉ™yyin MÉ™hÉ™mmÉ™dhüseyn, Zilli MÉ™nuçöhr, Hüseyn MünzÉ™vi, B.NÉ™biyev, FÉ™thi NüsrÉ™tullah, Nazim Rizvan, Sabir Æx8fmirov, Y.Åžeyda, Æx8f.Bije, S.BayramzadÉ™, AybÉ™niz HÉ™sÉ™nova vÉ™ b. Şəhriyarın hÉ™yat vÉ™ yaradıcılığı barÉ™dÉ™ araÅŸdırmalar aparmış, monoqrafiya, kitab vÉ™ mÉ™qalÉ™lÉ™r yazmışdır.xa0
Çox yaxşı haldır ki, artıq Azərbaycanda milli şəhriyarşünaslıq məktəbi formalaşmaqdadır.xa0
Şəhriyarın farsca yazdığı É™sÉ™rlÉ™rin bir hissÉ™si AzÉ™rbaycanın istedadlı ÅŸair vÉ™ alimlÉ™ri tÉ™rÉ™findÉ™n ana dilinÉ™ tÉ™rcümÉ™ olunub. AMEA-nın Nizami adına Æx8fdÉ™biyyat xa0Ä°nstitutu bu É™nÉ™nÉ™ni davam etdirir. Æx8fmÉ™kdaşı olduÄŸum “CÉ™nubi AzÉ™rbaycan É™dÉ™biyyatıâ€x9d şöbÉ™si ustadın iki cildliyi üzÉ™rindÉ™ çalışır. II cildÉ™ ancaq farsca yazdığı É™sÉ™rlÉ™rin tÉ™rcümÉ™si daxil edilÉ™cÉ™k. Bu iÅŸin mÉ™sul ÅŸÉ™xs kimi mÉ™nÉ™ hÉ™valÉ™ olunmasını özüm üçün ÅŸÉ™rÉ™f sayıram. Şəhriyarşünas alim Esmira Fuadla cildin üzÉ™rindÉ™ çalışırıq. Bir ildir ki, ustad ÅŸairin qÉ™zÉ™l, qÉ™sidÉ™, mÉ™snÉ™vi, dübeyti, rübai elÉ™cÉ™ dÉ™ dini ÅŸeirlÉ™rinin sÉ™tri tÉ™rcümÉ™si ilÉ™ məşğulam. Ömür vÉ™fa qılsa bunları poetik tÉ™rcümÉ™ ilÉ™ oxuculara tÉ™qdim edÉ™cÉ™yÉ™m. Böyük ÅŸairin 50-yÉ™ yaxın É™sÉ™ri üzÉ™rindÉ™ çalışıram. Åžair, professor Åžahin Fazilin, tÉ™brizli Pur AzÉ™rin dÉ™ yeni tÉ™rcümÉ™lÉ™ri dÉ™ inÅŸallah topluya daxil edilÉ™cÉ™k.xa0
“MÉ™lum olduÄŸu kimi hansısa bir dilÉ™ tÉ™rcümÉ™ üçün seçilÉ™n É™sÉ™rlÉ™r yüksÉ™k xa0mÉ™nÉ™vi tÉ™lÉ™blÉ™rÉ™ cavab vermÉ™li, bəşəri duyÄŸular, cÉ™lbedici mÉ™zmun vÉ™ mÉ™zmuna uyÄŸun formada olmalıdır. BizcÉ™, Şəhriyar yaradıcılığı bütövlükdÉ™ bu tÉ™lÉ™blÉ™rÉ™ cavab verdiyindÉ™n, tam mÉ™suliyyÉ™tlÉ™ deyÉ™ bilÉ™rik ki, ÅŸairin bütün yaradıcılığı ana dilimizÉ™ tÉ™rcümÉ™ olunsa, oxucuların zövqünü oxÅŸar, qÉ™lbinÉ™, ruhuna mÉ™nÉ™vi qida olar.â€x9d (8,21)
* * *
Şəhriyar İran ədəbiyyatında, fars şeirində özünün son dərəcə gözəl, orijinal, qəribə istedadı ilə fərqlənmişdi. Özünün yüksək təhsili, ədəbi biliyi ilə hamını heyrətləndirmişdi. Bir neçə dili mükəmməl bilirdi. Ona görə də neçə xalqın ədəbiyyatının açarı əlində idi.
Bütün bunlara baxmayaraq qoca, nurani vücudu, vÉ™tÉ™n eÅŸqi ilÉ™ döyünÉ™n qÉ™lbi, poeziyasının irfani, sirri, müəmması ilÉ™ Hafiz vurgunu idi. yaradıcılığı boyu, yaradıcılığının bütün mÉ™rhÉ™lÉ™lÉ™rindÉ™ “Lisanül-ÄŸeybe-Åžiraziâ€x9d (mÉ™xfi, gizli sözlü dil. Hafiz ÅžiraziyÉ™ verilÉ™n lÉ™qÉ™bdir) – onun nÉ™zÉ™r nöqtÉ™sindÉ™ idi.xa0
Şəhriyarın sənət idealı Hafiz idi. Arzusu Hafizin yüksək ədəbi-əbədi məqamına çatmaq idi. Şəhriyar nitqlərində Hafizdən misallar çəkərdi, əsərlərində xa0Hafizdən poetik aforizm kimi nümunələrdən istifadə edərdi. Nə vaxt Şəhriyarın sələfi Hafiz yad edilirmiş, ustad deyirmiş:xa0
Bəli, əgər bütün şairləri məndən xa0soruşsan,xa0
Söylərəm bir kəs xarəyə, kamalına çatmadı.
(tÉ™rcümÉ™-V.Æx8f)
Şəhriyar klassik É™nÉ™nÉ™lÉ™ri düvrünün yeniliklÉ™ri ilÉ™ uÄŸurlu birləşdirmÉ™yi bacarmış, É™nÉ™nÉ™ vÉ™ novatorluq arasında düzgün nisbÉ™ti, “etidalıâ€x9d, “qızıl ortanıâ€x9d tapmaÄŸa vÉ™ yaradıcılığında gerçəkləşdirmÉ™yÉ™ nail olmuÅŸdur. Bu, XX É™sr Ä°ran poeziyasında olan É™lahiddÉ™liyini ÅŸÉ™rtlÉ™ndirÉ™n birinci sÉ™bÉ™bdir. TÉ™sadüfi deyil ki, Nima YuÅŸic Şəhriyarı xa0“İranda gördüyüm yeganÉ™ ÅŸairâ€x9d adlandırmışdıâ€x9d. (9,27)
Şəhriyar MÉ™likəşşüəra Bahar, HaÅŸim MirzÉ™ Æx8ffÅŸar, Ä°rÉ™c MirzÉ™, VÉ™hid DÉ™stgirdi, MÉ™ftun, SÉ™hÉ™nd, MÉ™hzun, HÉ™riri Nadirpur, Simin, BÉ™hbÉ™hani, SepidÉ™ KaÅŸani, Peyman BÉ™xtiyari vÉ™ b. müasir ÅŸairlÉ™rlÉ™, KÉ™malülmülk, SÉ™ba, Æx8fbülhüseyn xan Ä°qbal, AzÉ™r kimi sÉ™nÉ™tkarlarla dostluq etmiÅŸ vÉ™ onlara ÅŸeirlÉ™r ithaf etmiÅŸdir.
Onun dahiliyi hansı mÉ™qamlarda hiss olunur? Æx8fn incÉ™ hisslÉ™rin tÉ™rÉ™nnümündÉ™, É™n yüksÉ™k bəşəri istÉ™k vÉ™ arzuların tÉ™cÉ™ssümündÉ™, doÄŸma xalqının keçmiÅŸinin, etnoqrafiyasının, uÅŸaqlıq hÉ™yatının, anasının xatırlanmasında, Ä°lahi eÅŸqdÉ™ - bütün poetik tÉ™svir vÉ™ tÉ™rÉ™nnümlÉ™rdÉ™.xa0
Saf, ülvi təbiəti, xarakteri, Qurani-Kərimi mükəmməl bilməsi və məqamında dini sitatları poetik yönümdə işlətməsi, sözünün əxlaqi, didaktik təsiredici qüvvəyə malik olması Şəhriyarı sənətdə ən uca məqama çatdırmışdır.xa0
Şəhriyar Ä°rana vÉ™ AzÉ™rbaycana aid vÉ™tÉ™npÉ™rvÉ™r ÅŸeirlÉ™ri ilÉ™ dÉ™ tÉ™qdirÉ™layiq bir mövqe tutur. VÉ™tÉ™ninÉ™ mÉ™hÉ™bbÉ™t, düşmÉ™nÉ™ nifrÉ™t aşılanır, onun VÉ™tÉ™n mövzusunda yazdığı ÅŸeirlÉ™rdÉ™. MÉ™sÉ™lÉ™n; “ŞivÉ™ne-Şəhriyarâ€x9d, “Mehmane-Şəhriyarâ€x9d, “SÉ™be-xunâ€x9d vÉ™ baÅŸqa É™sÉ™rlÉ™ri onun vÉ™tÉ™npÉ™rvÉ™rliyinÉ™ misaldır vÉ™ Ä°ranın düşmÉ™nlÉ™rinÉ™ ÅŸairin xa0nifrÉ™tinin poetik tÉ™cÉ™ssümüdür.xa0
İslam inqilabının qələbəsindən sonra şah rejimində zülm görmüş, qəddarlıqdan bezmiş insanların ruhunu oxşamaq üçün qüvvəsini ikiqat artırmış yeni mənzumələr yaratmağa müvəffəq olmuşdur.
Bu gün müasir Ä°ranın elÉ™ bir guÅŸÉ™si yoxdur ki, Şəhriyarın adını, qÉ™zÉ™llÉ™rini, “HeydÉ™rbabaya salamâ€x9d dastanını, qÉ™sidÉ™lÉ™rini, rübailÉ™rini É™zbÉ™r bilmÉ™miÅŸ olsun.xa0
Etiraf etmək lazımdır ki, Şəhriyar da hər bir insan kimi həyatın enişli-yoxuşlu, dolanbac, əyri-üyrü yollarından, dar dalanlarından keçmiş, öz ölməz əsərləri ilə özünə əbədi bir yol qazanmışdır.
O hÉ™m dÉ™ dini etiqadı yüksÉ™k, ruhi saflığı ilÉ™ hÉ™ssas bir insan idi. Onun dini mövzuda yazdığı “Haqqın sÉ™siâ€x9d, “Qiyame-MohÉ™mmÉ™dâ€x9d, “KÉ™rbÉ™la karvanıâ€x9d, “Minacatâ€x9d, “QÉ™dr bayramının hÉ™diyyÉ™siâ€x9d (HÉ™diyyeye-eyde-qÉ™dr), “Æx8fliâ€x9d vÉ™ xa0“LoÄŸmanâ€x9d kimi xa0ÅŸeirlÉ™ri xa0buna misaldır:
ستون عرش خدا قائم از قیام Ù…Øxadّمد
ببین Ú©Ù‡ سربه کجا میزند مقام Ù…Øxadّمد.
بجز Ùx81رشته ÛŒ عرش Ø¢ شیان ÙˆØxadÛŒ الهی
پرنده پر نتواند زدن به بام Ù…Øxadّمد.
xa0
Æx8frÅŸi-Xuda sütunu ucadır MÉ™hÉ™mmÉ™din sütunundan,
Bax gör haracan ucalmışdır məqamı Məhəmmədin.
Allahın vəhy evinə onun bir mələyindən başqa,
Heç bir quş qanad çala bilməz damına Məhəmmədin.
(“Qiyame MÉ™hÉ™mmÉ™dâ€x9d (6,68) tÉ™rcümÉ™- V.Æx8f)
* * *
İran və Azərbaycan xa0mədəniyyətlərinin, ədəbiyyatlarının, hər iki ölkənin fars və türkdilli məşhur, görkəmli, dahi şairi Şəhriyar elə bir yüksək sənət məqamına yüksəlib ki, onun heç bir tərifə ehtiyacı yoxdur əslində.
Bu gün AzÉ™rbaycan muÄŸam ifaçılığında É™n çox oxunan ÅŸairlÉ™rdÉ™n biri böyük xa0qÉ™zÉ™lxanımız Æx8flaÄŸa VahiddirsÉ™, digÉ™ri böyük Şəhriyardır. Güneyli-Qüzeyli xalqımız daim iki qÉ™zÉ™lxan ÅŸairini É™ziz tutur.
Şəhriyar iki dildə - Azərbaycan Türkcəsi və fars dilində yazdığı şeirlərdə əbədi şöhrət qazanmışdır. Onun bu misilsiz şöhrəti İranın coğrafi sərhədlərini aşaraq kürreyi-ərzi bürümüşdür.
Məhz buna görə də Şəhriyar öz dövrünün, öz əsrinin və İran ədəbi mühitində, İranın müasir şairləri arasında, fars ədəbiyyatında görkəmli bir yer tutur.
Vüqar Æx8fhmÉ™d
AMEA Nizami adına Æx8fdÉ™biyyat Ä°nstitutunun
baş elmi işçisi, filologiya üzrə elmlər doktoru,
professor
Æx8fdÉ™biyyat
1. MÉ™siaÄŸa MÉ™hÉ™mmÉ™di. “Şəhriyar vÉ™ zÉ™manÉ™mizâ€x9d. Bakı -2015 ADMÄ°U-nun nəşriyyatı.
2. Elman Quliyev. “Şəhriyar poeziyası vÉ™ milli tÉ™kamülâ€x9d. Baki-2004, Elm nəşriyyatı.
3. Ä°sa HÉ™bibbÉ™yli. xa0AMEA “Şəhriyar ÅŸeir É™nÉ™nÉ™lÉ™ri vÉ™ müasirlikâ€x9d mövzusunda elmi-praktik konfrans. 21.09.2015.www.science.gov.az
4. Esmira Fuad. Söz sərrafı Şəhriyar. Bakı; Avrasiya – press, 2010.
5. Güntay xa0Gəncalp. Şəhriyar yaradıcılıq xa0türk dilinin aşağılanmasına qarşı dirəniş idi. Teleqraf com/news/53378
6. Şəhriyar. ÅžeirlÉ™r mÉ™cmuÉ™si – divan. I vÉ™ II cildlÉ™r. Redaktor KÉ™rim Məşrutəçi “Negahâ€x9d nəşriyyatı 1352.
7. GövhÉ™r BaxÅŸÉ™liyeva. Milli ruhun tÉ™ntÉ™nÉ™si. “AzÉ™rbaycan ÅŸÉ™rqşünaslığıâ€x9d â„–2(6) Elmi-kütlÉ™vi jurnal.
8. NüşabÉ™ Æx8flizadÉ™. AzÉ™rbaycan ÅŸÉ™rqşünaslıq mÉ™ktÉ™bi. “AzÉ™rbaycan ÅŸÉ™rqşünaslığıâ€x9d. Elmi-kütlÉ™vi jurnal. â„–2(6) 2011.
VUGAR MIKAYIL AHMAD SUMMARY SHAHRIYAR'S PLACE AND xa0 xa0 xa0 POSITION IN PERSIAN POETRYxa0
Shahriyar is one of the most prominent representatives of the Azerbaijan and Iranian poetry, great master of the word, the pride of the Aze xa0rbaijan and Persian literature. Most of Shahriyar's works are in the Persian language. He is the most outstanding and huge representative of Iranian poetry of XX century. Having been called "Hafiz of the century" , Shahriyar brought novelty to Persian poetry, established a new school. In the mentioned article Shahriyar's place and position have been investigated from the literary point of view .
Ðxa0ЕЗЮМЕ Вюгар Микаил оглы Ðx90хмед МЕСТО И ПОЛОЖЕÐx9dИЕ ШÐx90Ð¥Ðxa0ИЯÐxa0Ðx90 Ð’ ПЕÐxa0СИДСКОЙ ПОÐxadЗИИ
xa0ШахриÑx8fÑ€ Ñx8fвлÑx8fетÑx81Ñx8f одним из великих предÑx81тавителей Ðx90зербайджанÑx81кой и ИранÑx81кой поÑx8dзий,могущеÑx81твенным маÑx81тером Ñx81лова,гордоÑx81тью Ðx90зербайджанÑx81кой и ПерÑx81идÑx81кой литератур ХХ века.БольшаÑx8f чаÑx81Ñ‚ÑŒ произведений ШахриÑx8fра напиÑx81ана на перÑx81идÑx81ком Ñx8fзыке.Он Ñx8fвлÑx8fетÑx81Ñx8f Ñx81амым великим и могущеÑx81твенным предÑx81тавителем ИранÑx81кой поÑx8dзии ХХ века. ШахриÑx8fÑ€ неÑx81проÑx81та называют "Хафизом века",ведь он внеÑx81 новизну в перÑx81идÑx81кую поÑx8dзию Ñx81оздаваÑx8f при Ñx8dтом школу.Ð’ упомÑx8fнутой Ñx81татье меÑx81то и положение ШахриÑx8fра было иÑx81Ñx81ледовано Ñx81 литературной точки зрениÑx8f.
Açar sözlər:Şəhriyar,Hafiz,qəzəl,qəsidə,fars,türk,ədəbiyyat,şeir, üslub, məktəb.
КлючевыеÑx81лова:ШахриÑx8fÑ€,Хафиз,газель,каÑx81ида,перÑx81идÑx81кий,тюркÑx81ки,литература,Ñx81тихотворение, Ñx81тиль,школа
KEY WORDS: Shahriyar, Hafiz, gazal, gassideh, Persian, Turkic, literatu
Xülasə
Vüqar Mikayıl oÄŸlu Æx8fhmÉ™d
Şəhriyarın fars poeziyasında yeri və mövqeyi.
Şəhriyar AzÉ™rbaycan vÉ™ Ä°ran poeziyasının É™n nÉ™hÉ™ng simalarından biri, qüdrÉ™tli söz xa0ustadı, xa0XX É™sr AzÉ™rbaycan vÉ™ fars É™dÉ™biyyatının fÉ™xridir. Şəhriyarın yaradıcılığının çox hissÉ™si fars dilindÉ™dir. “Æx8fsrin Hafiziâ€x9d adlanan Şəhriyar müasir fars ÅŸeirinÉ™ yenilik gÉ™tirmiÅŸ, mÉ™ktÉ™b yaratmışdır. Adı çəkilÉ™n mÉ™qalÉ™dÉ™ Şəhriyarın fars ÅŸeirindÉ™ yeri vÉ™ mövqeyi É™dÉ™bi cÉ™hÉ™tdÉ™n araÅŸdırılıb.
