Son dövrlər İran-Azərbaycan münasibətlərindəki artan gərginlik region ölkələrini də ciddi şəkildə narahat edir. Xüsusən də, Rusiya Bakı və Tehran münasibətlərinin normallaşmasında olduqca maraqlıdır.
Mövzu ilə bağlı Bizim.Media-nın bu dəfəki müsahibi Rusiya Siyasi Araşdırmalar İnstitutunun direktoru, rusiyalı politoloq Sergey Markovdur.
MÖVZU İLƏ BAĞLI:
"Bütün Qarabağ Azərbaycanın nəzarətinə keçəcək" - Sergey Markov
- Cənab Markov, son aylar İran-Azərbaycan münasibətlərini yaxından izlədiyinizi bilirəm. Gərginlik hər gün daha da artır deyə bilərik. Rusiyanın İran-Azərbaycan münasibətlərindəki rolu barədə məlumat verməyinizi xahiş edirəm.
- Rusiyanın həm Azərbaycanla, həm də İranla yaxşı münasibətləri var. Amma görünür, bu münasibətlər başqa cür qurulur. Əgər Rusiyanın Azərbaycanla prinsipcə yaxşı münasibətləri varsa, bu onunla bağlıdır ki, Rusiyada nəhəng Azərbaycan, Azərbaycanda isə böyük Rusiya diasporu yaşayır. Lakin bizdə o qədər də böyük İran diasporu yoxdur.
Rusiya və Azərbaycan cəmiyyətləri bir-birinə çox yaxındır: Azərbaycanda rus dili çox yaxşı inkişaf edib, İranda isə belə deyil. Rusiya və Azərbaycan ortaq dövlətçilik ənənələri var. Rusiya və Azərbaycanda həyat tərzi çox oxşardır. Lakin sadaladığım bənzərlik və dostluq münasibətləri İranla heç də belə deyil. Rusiya və Azərbaycan bir-birinə Rusiya və İrandan qat-qat yaxındır.
- Rusiya və İran arasındakı münasibətlərin son dövrlərdə inkişafda olduğunu görürük. Xüsusən silah alış-verişində. Hazırda İran və Rusiya arasında müttəfiqlik varmı?
- Bəli, taktiki baxımdan, İranın Rusiyaya hazırda təcili ehtiyac duyulan və Rusiyanın indiyədək istehsalda gecikdiyi silah növlərini tədarük edir. Rusiya ilə Tehran arasında indi yaxşı münasibətlər var. Biz ucuz dronlardan, xüsusən də böyük həcmə ehtiyacı olan hücum dronlarından və onun ucuz raket sistemlərindən danışa bilərik. İndi isə bu, həll edilməli olan ən mühüm problemdir. Deyə bilərəm ki, hazırda İranla gizli müttəfiqlik əlaqələri inkişaf edir.
- Rusiya Bakı-Tehran münasibətlərindəki gərginliyin aradan qaldırılması üçün hansısa tədbirlər görürmü?
- Yaxşı münasibətlərə malik olan Rusiya İranla Azərbaycan arasında artan gərginliyi görür və zahirən heç nə demədən, qapalı formatda gərginliyin aradan qaldırılmasına və hər iki tərəfin münasibətləri normallaşdırmasına kömək etməyə çalışır. Üstəlik, İran və Azərbaycanı təkcə münaqişə ritorikası deyil, həm də ümumi layihələr, məsələn, Şimal-Cənub nəqliyyat dəhlizi birləşdirir. Rusiyanın İranla Azərbaycan arasında əlaqələrin möhkəmləndirilməsində qapalı vasitəçilik səyləri, onlar münasibətlərin korlanmasına səbəb olan problemlərin həllini rəhbər tutmalıdır və belə də edir.
- Bir analitik kimi sizdən eşitmək istərdim ki, xarici ekspertlər İran-Azərbaycan münasibətlərindəki gərginliyi nəyə bağlayır?
- Çoxlu versiyalar var. Daha yaxın olan versiyalardan birinə görə: İran İsraillə müharibə edəcəyindən çox qorxur və İran, həqiqətən də, Azərbaycanla İsrail arasındakı uğurlu münasibətləri sevmir. Mənə görə, bu, birinci versiyadır.
İkinci versiya isə ondan ibarətdir ki, İran İranın şimalında yaşayan azərbaycanlılardan çox qorxduğu üçün Güney Azərbaycanda yaşadıqlarına və Şimali Azərbaycandakı qardaşlarına qovuşmaq istədiklərinə və bunun İranı məhv edə biləcəyinə getdikcə daha çox inanırlar.
Üçüncü versiya isə ondan ibarətdir ki, İran şiə ölkəsi qədər fars ölkəsi deyil və bu mənada İran rəhbərliyi dünya şiələrinin hamısına “hakim”lik etmək iddiasındadır. Yəməndə də, Livanda da, Suriyada da. Bunu Azərbaycanda da etmək istəyir. Çünki sizin ölkənizdə xeyli sayda şiələr yaşayır. Lakin bu mövzuda İran uğursuzluğa düçar olub, desək, yanılmarıq.
- Tehran İrəvan münasibətləri ilə bağlı da məlumatlısınız. Qeyd etdiyiniz şiə faktoruna rəğmən, İranın Ermənistana münasibətini necə anlamaq lazımdır?
- İran Ermənistanı özünün kiçik tərəfdaşı hesab etməyə öyrəşib. Bu o demək deyil ki, İran Ermənistanı, Ermənistan isə İranı sevir. Sadəcə olaraq, Ermənistan İran üçün qlobal dünyaya yeganə çıxış yoludur, ona görə də Ermənistan bu mənada böyük İranın maraqlarına tabe olmağa məcburdur. Çünki Ermənistan üçün də bu keçərlidir. İndi isə Ermənistanın kiçik tərəfdaş kimi mövqeyini pozması İran tərəfindən öz təhlükəsizliyinə təhdid kimi qiymətləndirilir.
- Bəs necə düşünürsüz, Azərbaycan və İran arasında artan gərginlik müharibəyə çevrilə bilər?
- Vasitəçi olmağa çalışan diplomatlar, o cümlədən rusiyalılar bütün bu versiyalarla işləməyə məcburdurlar, çünki onlar da yəqin ki, hansı versiyanın daha düzgün olması barədə tam aydın təsəvvürə malik deyillər. Yəqin ki, müəyyən dərəcədə müxtəlif versiyalar təqdim olunur. Lakin fərqli versiyaların hansı iyerarxiyaya malik olması, nəyin daha vacib olması kimi məqamlar aydınlaşdırılmalıdır.
Eyni zamanda, Rusiya İranla Azərbaycan arasında hərbi əməliyyatların baş vermə ehtimalını çox aşağı hesab edir. İran eyni vaxtda bir neçə cəbhədə müharibə aparmaqdan qorxur, amerikalıların onu eyni vaxtda bir neçə münaqişənin tələsinə sala biləcəyindən ehtiyat edir. Ona görə də Rusiya rəhbərliyi İranla Azərbaycan arasında münasibətləri yaxşılaşdırmaq üçün, qapalı formatda danışıqlar aparır, lakin bunu həddən artıq fəallıq olmadan edir, çünki Moskvada heç kim münaqişənin mümkünlüyünə inanmır.
- Vaxt ayırdığınız üçün təşəkkür edirəm, cənab Markov.
- Çox sağ olun.
Tehran Orucoğlu, Bizim.Media