Sağlam uşaq böyütmək üçün nə etmək lazımdır?

Ana bətnində dölün normal inkişafını təmin edən amillər:

Hamiləlik normal fizioloji bir prosesdir. Nədənsə, bəzi insanlar haÂxadmiÂxadləÂxadliyə patoloji bir proses kimi baxırlar. Belə ki, hamilə qadının ağır yük qaldırmasına, çox hərəkət etməsinə, müxtəlif xa0və bəzi qidaların qəÂxadbul edilməsinə və s. qarşı çıxırlar. Əslində bunların heç birinə qadağa qoyÂxadmaq olmaz. Qadın hamiləlikdən əvvəl nə işlə məşğul olmuşsa, haÂxadmiÂxadləÂxadlik dövründə də həmin işlə məşğul olmalıdır.

I. Dölün sağlam inkişafı üçün hamilə qadının qalxanabənzər vəzin funkÂxadsiyası yoxlanılmalıdır. Əgər həmin vəzin funksiyası anada zəifÂxadləÂxadmişÂxaddirsə, yəni endemik ur (zob) əlamətləri vardırsa, onda dölün inkişafı da ana bətnində zəif olacaqdır. Belə qadından doğulan uşaq həm fiziki gösÂxadtəricilərinə görə, həm də psixoloji durumu zəif olacaqdır. Belə uşaqÂxadlar inkişafdan (boyda və çəkidə) qalır, hətta gec danışmağa başlayır, bəÂxadzən də heç ömrü boyu danışa bilmir və əqli cəhətdən geri qalır. Əgər belə uşaqlara hətta doğulan kimi qalxanabənzər vəz çatışmazlığı diaqÂxadnoÂxadzu qoyulsa və müalicə olunsa da, belə uşaqlar heç zaman danışa bilÂxadməÂxadyəÂxadcəklər və əqli cəhətdən çatışmazlıq müşahidə olunacaqdır. Niyə belə olur?

Əgər anada qalxanabənzər vəz çatışmazlığı vardırsa, onda dölün madÂxaddələr mübadiləsi zəif gedir. Çünki döl ilkin dövrdə (özünün qalÂxadxaÂxadnaÂxadbənÂxadzər vəzi inkişaf edənə qədər) ananın qalxanabənzər vəzin hormonu olan tiroksini anadan alır və hüceyrələrin mübadiləsini, yəni ana qanınÂxaddan döl qanına keçmiş qida maddələrini (mənimsəyici maddəni) hüÂxadceyÂxadrəÂxadlərə xa0keçirərək mitoxondridə oksigendə yandırır və nəticədə enerji (mexaniki, istilik və elektrik) alınır, bu enerjinin hesabına toxumalar, orqanlar qurulur.

II. Hamilə qadının qidalanmasına, istirahətinə, yuxusuna, hərəkətinə və təmiz havada olmasına fikir verməlidir. Hamilə xa0 qadının qidalanÂxadmaÂxadsınÂxaddan asılı olaraq dölün inkişafı qurulur.

Döldə əvvəlcə hər bir orqanın təməli, yəni əsası qoyulsa da həmin orÂxadqaÂxadnın inkişafı xa0hamiləliyin müxtəlif aylarından sonra inkişaf edir. Məsələn; ana bətnindəki döl hamiləlik dövründə qida qəbul etmədiyi üçün həzm sistemi (mədə-bağırsaq) hamiləliyin son aylarında inkişaf etməÂxadyə başlayır. İlk öncə döldə qan və ürək qan damar-sistemi inkişaf edir. Bəzən hamilə qadın xa0hamiləliyin ilk dövrləri qanın və ürək qan daÂxadmar sistemi üçün lazım olan zülalları qida ilə qəbul etməzsə, dölün qan və ürək qan damar sistemində çatışmazlıq müşahidə olunacaq və eləcə də, başqa orqanlarda da bu proses özünü büruzə verəcək Mən arzu edərÂxaddim ki, mama-ginekoloqlar hamilə qadın üçün hamiləliyin ayrı-ayrı həftəÂxadlərinə görə qida rasionu tərtib etsinlər.

Hər bir hamilə qadın 8 saatdan çox yatmamalıdır. Hamilə qadın 6-8 saat açıq havada olmalı və gündə 8-11 km hərəkət etməlidir. Əgər haÂxadmiÂxadlə qadın az hərəkət edərsə və çox yatarsa, onda doğulan uşağın çəkisi çox olacaqdır və bu da böyük problemə səbəb olacaqdır.

Uşaq çanaqdan doğulur, bu çanağın da normal ölçüləri olur ki, normal çanaqdan çəkisi 2700 qr-dan 3200 qr-a qədər olan uşaqlar normal doğulur və sağlam olur. Çəkisi 3200 qr-dan çox olan uşaqlar doğularkən mütləq başı zədələnəcəkdir ki, buna doğuş travması deyilir. Bəzən anormal çanaq ölçüləri də olur ki, buna dar çanaq deyilir. Dar çanağı olan qadınlar çəkisi normal olan uşağın da başının zədələnməsinə səbəb olacaqdır. Dar çanağı olan qadınların doğuşu Keser cərrahi əməliyyatının köməyi ilə uşağı üstdən götürmək lazımdır. Keser əməliyyatı indi çox moddadır. Lakin bu əməliyyatı yuxarıda qeyd etdiyim kimi yalnız tibbi göstəriş olduqda etmək lazımdır. Keser əməliyyatı zamanı uşaq birdən-birə atmosfer havasına çıxarıldığı üçün uşağın beyninə qan sıza bilər ki, bu da müəyyən fəsadlara səbəb olar. Keser cərrahi əməliyyatla uşağın xaric olunmasına, həm də çəkisi normadan çox uşaqlara da tibbi göstərişdir. Digər uşaqların bu əməliyyatla xaric olunması qadağan olunmalıdır (bu tibbi göstərişləri mama həkimləri verməlidir).

Hamilə dövründə qadınlar özlərini infeksiyalardan (xüsusən qripdən) qorumalıdırlar. Əgər xa0hamilə qadına infeksiya düşmüşdürsə, onda dölÂxadyaÂxadnı maye bulana bilər və dölü zədələyə bilər. Bu zaman hamilə qadın bir neçə sistem almaqla (vurdurmaqla) yanaşı mədəsi sağlamdırsa bir müddət limonlu su içməsi məsləhətdir. Mədəsi sağlam deyilsə əvvəl qida dəbul etməli və yalnız bundan sonra limonlu suyu içməlidir. xa0Bütün bunlarla yanaşı qadın gigiyenik qaydalara da əməl etməlidir.

Uşaq doğulduğu gündən ona ağızlıq südü deyilən, döşündə yaranmış ilk süd (doyana qədər) əmizdirilməlidir. Bu uşağın mayalanması deməkdir (Necə ki, cücə yumurtadan çıxan kimi ona yumurtanın sarısını verirlər, çobanlar doğulan quzuya ana südünü əmizdirirlər). Bu nə üçün lazımdır? Çünki ana südünün tərkibində (ağızlıq südünün tərkibində) böyüməkdə olan uşaq orqanizmi üçün lazım olan - laktoalbumin və laktoqlobulin kimi qiymətli zülallar və daha nələr, nələr vardır... Ana südünün tərkibində yalnız hemoqlobinin tərkibindəki dəmir olmur. Ona görə də, uşaq anadan olandan 7-10 gün sonra əvvəlcə 1 damla alma və xa0ya kök şirəsi vermək lazımdır. Sonrakı günlər gündə 1 damla artırmaqla davam etdirmək lazımdır. Əgər bu şirə gecikdirilərsə, onda uşağın homoqlobini 1 ay ərzində 170 q/l-dan 100 q/l-ə qədər enəcəkdir ki, bu da anemiyaya (qan azlığına) səbəb ola bilər.

Uşaq doğulduqdan sonra ananın qidalanmasına və yüksək əhval-ruÂxadhiyyədə olmasına xüsusi fikir verilməlidir. Əks təqdirdə ananın südü kəÂxadsilə bilər.

Uşağın doğulmasının hansı fəsildə dünyaya gəlməsinin də çox böÂxadyük əhəmiyyəti vardır. xa0Belə ki, uşaq xa0yaz fəslində doğulubsa, doğulÂxadduÂxadğu günÂxaddən 5-7 gün sonra (yaxşı bələmək şərtilə) 1 dəqiqə açıq havaya çıÂxadxarÂxadmalı və hər sonrakı günlər havadan asılı olaraq gündə 1 dəqiqə artırÂxadmaqÂxadla açıq havada gəzdirmək lazımdır. Yay fəslində doğulan uşaqları isə doğulduğu gündən 2 gün sonra 1 dəqiqə açıq havada saxlamalı, sonÂxadraÂxadkı günlər gündə 1-2 dəqiqə artırmaqla açıq havada gəzdirmək lazımdır. PaÂxadyız fəslində doğulan uşaqlar 7 gündən sonra açıq havaya çıxarmaq və sonÂxadrakı günlər 1 dəqiqə artırmaqla açıq havada gəzdirmək lazımdır. Qış fəsÂxadlində doğulan uşaqlar isə doğulduğu gündən 11-12 gün keçdikdən sonÂxadra (isti bələyib) 1 dəqiqə və sonrakı günlər 1 dəqiqə artırmaqla açıq havada saxlamaq lazımdır. Küləkli günlərdə uşağı açıq havaya çıxarmaq olÂxadmaz. Çünki, küləklə müxtəlif infeksiyalar uşağa keçə bilər. Əlbəttə, uşaq nə qədər açıq havada olarsa o, bir o qədər sağlam olar.

Valideyinlər uşağın həm fiziki, həm də zehni hazırlığı ilə daim məşÂxadğul olmalıdırlar (yaxud da, uşağa dayə tutulmalıdır).

Uşaqlar 2-4 yaş arası çox hərəkətli (şuluq) olurlar ki, buna da guya səÂxadbəbi bilinməyən “hiperkinetik sindrom”x9d adı verilmişdir. Hətta, “Hiperkinetik sindrom”x9d haqqında internetdə düzgün olmayan çoxlu məÂxadluÂxadmatlar verilmişdir. Bilmirəm jurnalistlər bu məlumatları hansı həÂxadkimÂxaddən alıb müxtəlif xəbər portallarında yerləşdirmişlər.

Uşağın 2-4 yaşlarında hiperkinetik fəaliyyətinin səbəbləri elmə məÂxadlumÂxaddur. Belə ki, uşağın somatik sinirlərinin üzəri tam miyelin qişası ilə örtülÂxadmüş olur ki, bu da sinirlərdən impulsların sürətlə keçməsini təmin edir. Uşaq da özündə sinirlərdən impulsun sürətlə keçməsini məşq etÂxaddiÂxadrir.

Uşaq anadan olan kimi əlini ətraflarına vuraraq ağzına aparır və beÂxadləÂxadlikÂxadlə, əli dəydiyi yerlərdəki mikrobları ağzı vasitəsilə bədəninə daxil edir və bununla bədənə daxil olan mikrobların toksinlərinə qarşı antitoksin, yəni özü üçün immunitet yaradır.

Uşaqlarda immunitet yaratmağın ən sadə yolları aşağıdakılardır:

1. Uşaqları infeksiyadan qorumaq üçün 7-10 yaşına qədər insan kütÂxadləsi çox olan yerlərə aparmamalı. xa0

2. Uşaqların immunitetini qaldırmaq üçün təmiz dağ havası, saf buÂxadlaq suyu və təmiz qidalarla qidalandırmalı. Çünki, uşaqlara verilən dərÂxadmanÂxadlar ( müxtəlif multi vitaminlər) yalnız müvəqqəti olaraq - dərman bəÂxaddəndə olduqda immuniteti qaldırır).